1-тарау. Туберкулез
Жұқпалы аурунемесе инфекция- тіндерде патологиялық өзгерістердің әртүрлі ауырлық дәрежесінің дамуымен және клиникалық көріністермен макроорганизмге микроорганизмдердің енуі және көбеюі нәтижесінде пайда болатын ауру. Инфекция қоздырғыштары ретінде келесі таксономиялық топтардың өкілдері әрекет ете алады: вирустар, хламидиоздар, риккетсиялар, микоплазмалар, бактериялар, соның ішінде микобактериялар мен спирохеталар, саңырауқұлақтар, қарапайымдылар. Инфекциялық қоздырғыштардың жұқпалылығы мен патогенділігі микробтардың жұқпалы аурулардың клиникалық көрінісін тудыру қабілетіне байланысты.
Жұқпалы аурулар спецификалық қоздырғыштың болуы, ену қақпасы, циклдік ағымы, контагиоздылығы, адаптивті иммунитеттің қалыптасуы және стереотиптік клиникалық-морфологиялық көріністер кешенімен сипатталады. Ағымы бойынша жедел, жеделдеу, созылмалы және қайталанатын инфекциялық аурулар болып бөлінеді. Инфекция қоздырғыштарының берілу жолдары бойынша: ауа-тамшылы, жұқпалы, фекальді-оральді, несеп-жыныс жолдары арқылы, парентеральді және т.б болып бөлінеді. Қоздырғыштың біріншілік ену орны – инфекцияның кіреберіс қақпасы – тыныс алу жолдарының, асқазан-ішек жолдарының шырышты қабаттары, несеп-жыныс жүйесі, көз болуы мүмкін.
Жұқпалы аурулардың морфологиялық өзгерістері жергілікті және жалпы болып бөлінеді. Жергілікті өзгерістер кіреберіс қақпасының аймағында немесе одан әрі қарай дамуы мүмкін. Олар біріншілік аффект, лимфангиитжәне лимфадениттен тұратынбастапқы инфекциялық кешенменмен ұсынылған. Жергілікті өзгерістер әрбір инфекцияға тән өз ерекшеліктері бар . Жалпы өзгерістер жұқпалы ауруларға ортақ болып саналады. Гиперпластикалық өзгерістер адамның иммун тапшылығы вирусынан туындаған инфекцияны қоспағанда, иммундық жүйенің органдарында (лимфа түйіндері, көкбауыр, сүйек кемігі) дамиды. Паренхималық мүшелерде некрозға дейінгі дистрофиялық өзгерістер мен интерстициальды қабынулар болады. Қоздырғыштардың және олардың токсиндерінің гематогенді таралуына, сонымен қатар қабынулық цитокиндердің бөлінуіне байланысты жұқпалы аурулардың клиникалық және зертханалық белгілері қалыптасады. Ерекше қауіпті және карантиндік инфекцияларды бөлек қарастырады.
Туберкулез- адамдар мен жануарларда Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium bovis, Mycobacterium Africanum қоздыратын созылмалы қайталанатын ағымға бейім жұқпалы ауруы.
Біріншілікті туберкулезб бастапқы инфекцияның жұғу кезеңімен сәйкес келеді, балалық шақта жиі дамиды және біріншілік туберкулез кешені деп аталатын біріншілік инфекциялық кешеннің қалыптасуымен сипатталады. Туберкулезді микобактериялардың енуінің аэрогенді жолы кезінде біріншілік туберкулез кешені өкпеде, алиментарлы жолмен – аш ішекте түзіледі. Өкпедегі біріншілік туберкулездік кешенбірінші реттік аффекттен тұрады, ол әдетте лимфангит және туберкулезді лимфаденитпен сипатталады және оң жақ өкпенің III, VIII, IX, X сегменттерінде субплевральды айиағында орналасады. Микобактерия тінге алғаш енген кезде спецификалық емес қабыну реакциясы туа біткен иммунитеттің көрінісі ретінде толлтәрізді рецепторлардың (TLR) қатысуымен пайда болады - казеозды некроз ошағы дамиды, оның айналасында серозды қабыну пайда болады. 2-3 апта ішінде адаптивті иммунитет қалыптасады, оның морфологиялық көрінісі эпителиоидты жасушалық гранулема түзілуімен спецификалық гранулематозды қабыну болып табылады. Процесс әлсіреген кезде біріншілік аффект аймағында тыртық немесе петрификация, сондай-ақ некроз ошақтарының инкапсуляциясы - Гон ошағы зақымдануы пайда болады. Гон ошағының айрықша белгісі оның локализациясы ғана емес (III, VIII, IX, X сегменттеріндегі субплевральды, көбінесе оң жақ өкпенің), сонымен қатар капсулада сүйек шоқтары мен сүйек кемігі тінінің болуы. Емделген бастапқы кешен Гон кешені деп аталады. Туберкулезден айыққан кезде микобактериялар тыныштық күйде ұзақ уақыт бойы Гон ошақтарында атипті формада, петрификация ошақтарында туберкулезге қарсы стерильді емес иммунитетті қолдау түрінде сақталуы мүмкін.
Біріншілік туберкулезде жазылу мен әлсіреуден басқа, оның өршуі (лимфогенді, гематогенді, каналикулярлық, аралас) немесе бастапқы кавернозды туберкулездің дамуымен біріншілікті созылмалы ағымына өтуі мүмкін.
Гематогенді прогрессия кезінде өкпенің ұштарында (Симон ошақтарында), сондай-ақ сүйектерде аурудың басқа клиникалық-морфологиялық түрі –гематогенді туберкулездің даму көздеріне айналатын жинақталу ошақтары қалыптасады. Гематогенді туберкулездің түрлері:
- Жайылмалы.
- Көбінесе өкпенің зақымдалуымен.
- Өкпеден тыс зақымданулармен, өзгерістерді барлық жерде дерлік анықтауға болатын кезде.
- /ol >
Гематогенді туберкулез жазылған туберкулез кешені бар науқастарда, көп жағдайда қалыптасқан адаптациялық иммунитет және спецификалық гранулематозды қабыну фонында дамиды және инфекцияның гематогенді таралу үрдісі бар. Гематогенді туберкулездің ең көп тараған көзі біріншілік туберкулезден кейін, әсіресе сүйектердегі таралу ошақтары болып табылады. Зақымдалған ағзаларға байланысты гематогенді туберкулез жайылған, өкпелік және ағзалық болып бөлінеді. Жайылған гематогенді туберкулез келесі түрде: жедел туберкулезді сепсис, жедел жалпы милиарлы, жедел жалпы ірі ошақты, созылмалы жалпы милиарлы. Өкпені зақымдайтын гематогенді туберкулезге жедел және созылмалы ағымды милиарлы туберкулез және созылмалы ірі ошақты туберкулез жатады. Ағзалардың туберкулезі ошақты және кавернозды, жедел және созылмалы ағымды болып бөлінеді.
Екіншілік туберкулезбар иммунитеттің фонында қайталанатын инфекция (қайта жұқтыру) нәтижесінде пайда болады. Әдетте, өкпенің зақымдануы (син.: өкпе туберкулезі), өзгерістер I, II, кейде VI сегменттерде, көбінесе оң жақ өкпеде басталады. Ауру эндобронхит, одан кейін мезобронхит, панбронхит және бронхопневмония түрінде дамиды. Процесс апикокаудальды бағытта жанасу немесе каналикулярлық жолмен (бронхтар бойымен) таралады және клиникалық-морфологиялық форма-фазалардың өзгеруімен сипатталады: жедел ошақты (Абрикосов зақымдануы), жазылатын зақымдану (Ашоф-Пул), созылмалы ошақты, инфильтративті. (Редекер зақымдануы), туберкулома, казеозды пневмония, жедел кавернозды, созылмалы кавернозды, цирроздық. Екіншілік туберкулездің өлімге әкелетін ең ауыр асқынулары: созылмалы өкпелік жүрек жеткіліксіздігі, өкпеден қан кету, бүйрек жеткіліксіздігіне әкелетін екіншілік амилоидоз, сондай-ақ туберкулездің генерализациясы.